Hoe eerder mensen met een psychose behandeld worden, des te beter de prognose. Maar is het dan ook mogelijk om mensen te behandelen vóórdat ze een psychose hebben en daarmee de psychose feitelijk te voorkomen? Ja, dat kan, leert nieuw Nederlands onderzoek onder leiding van psycholoog Mark van der Gaag. Daarmee blijft de mensen zelf veel leed bespaard, terwijl de maatschappij stukken goedkoper uit is. Dat moet zorgverzekeraars -terecht- als muziek in de oren klinken.

Het is weinig zinvol om mensen te behandelen die nooit een psychose zullen krijgen. De kunst zit hem dus niet eens zo zeer in de behandeling, maar in het opsporen van de groep die een ultrahoog risico loopt om een psychose te ontwikkelen. En juist daarin is de wetenschap de afgelopen 2 decennia met sprongen vooruitgegaan, blijkt uit het Early Detection and Intervention Evaluation-project (EDIE) waarover deze week het vaktijdschrift MGv bericht.

Psychoses komen meestal voor in combinatie met andere psychische stoornissen, zoals depressie of angst. De EDIE-NL-studie richtte zich daarom op alle mensen onder de 35 jaar die zich al hadden aangemeld bij de GGZ. Maar in plaats van simpelweg over te gaan tot de behandeling van die klachten kregen de jongeren bij de intake een vragenlijst voorgelegd met zestien vragen om uit te zoeken of er een dreigende psychose onder kan zitten. Onderzoeksleider Mark van der Gaag in het MGv: “We vragen of ze dingen horen die anderen niet horen, of ze achterdochtig zijn, of ze last hebben van uitputting. Als mensen scoren op minstens zes items, worden wij geïnteresseerd en nodigen we ze uit voor een gestructureerd interview dat de status ultrahoog risico kan vaststellen.”

Mensen met een dergelijk hoog risicoprofiel kregen zo’n twaalf gesprekken voor hun oorspronkelijke klachten met daaraan toegevoegd psycho-educatie over psychose. Van der Gaag: “We leggen ze uit dat het te maken heeft met dopamine, een neurotransmitter in het brein die in de adolescentie nogal scherp afgesteld staat. Dat betekent dat je nogal sensation seeking bent of minder vaak gelooft in het toeval en ook vaker gebeurtenissen op jezelf betrekt. We vertellen dan hoe vaak dat voorkomt en dat het beloop bij de meeste mensen gunstig is, maar dat het verstandig is om bijvoorbeeld geen cannabis te gebruiken, want dat jaagt het dopaminesysteem verder aan. Mensen die stemmen in hun hoofd hebben, leggen we uit dat het psychische fenomenen zijn, waar geen anderen bij betrokken zijn zoals goden, duivels, geheime diensten of buurmannen.”

De resultaten van het onderzoek zijn veelbelovend: Jongeren uit de onderzoeksgroep kregen maar liefst twee keer minder vaak een psychose dan mensen uit de controlegroep die geen aanvullende behandeling hadden gekregen. Een eenvoudige rekensom leert dat deze methode van preventieve behandeling scheppen geld kan schelen. “Ongeveer een derde van de psychotische patiënten wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis en verblijft daar zo’n vier tot vijf maanden. Dat kost ongeveer 300 euro per dag. Dus als je die twaalf gesprekken voert, ben je uiteindelijk veel goedkoper uit. Dat is bijna te mooi om waar te zijn en we verwachten dat de zorgverzekeraars daar ook blij mee zijn”, aldus Van der Gaag in het MGv.