Meerwaarde van naasten
Meerwaarde van naasten
Waarom zou ik werken met naasten?
Stel: je bent in je eentje op vakantie, maar tijdens een wandeling struikel je. De arts constateert dat je enkel is gebroken. Wie bel je op om het te melden? Verreweg de meesten zullen een partner bellen of een broer of zus. Dus als het er écht op aankomt, dan bel je je familie.
Naasten als bron van steun
Bij mensen met psychische problemen is het niet anders: ook zij zoeken vaak steun bij familie of andere naasten. Naasten spelen allerlei rollen die jou als professional kunnen ondersteunen of ontlasten, zoals blijkt uit onderstaand filmpje van HVO Querido.
(tekst gaat onder het filmpje verder)
Als professional zoek je vooral het functionele, maar veel naasten zijn helemaal niet bezig met welke rol ze wanneer spelen. Laten we daarom eerst stilstaan bij hun primaire rol: die van vader, moeder, broer, zus, partner, goede vriend.
De naaste… als naaste
Wonen ze bij elkaar in huis, dan eten ze samen, verzorgen ze samen het huishouden. Zo niet, dan bezoeken ze elkaar, gaan ze misschien samen op vakantie en treffen ze elkaar op verjaardagen. Kern van deze rol is het delen van lief en leed: je wilt er voor de ander zijn. Het gaat hier om een wederkerige relatie waarin je geeft en neemt: Naasten bieden elkaar zowel praktische als emotionele steun op het moment dat de ander het nodig heeft.
De naaste als bron van informatie
Cliënt en naaste delen een geschiedenis, kennen elkaars eigenaardigheden, voorkeuren, sterke punten en gevoeligheden. Hun vaak langdurige en intense persoonlijke relatie maakt dat de naaste ogenschijnlijke onopvallendheden bij de cliënt kan herkennen en benoemen. Hierdoor kan hij als geen ander inschatten wat wel of niet werkt bij de cliënt als deze er zelf niet mee komt.
De naaste als co-begeleider
Als co-begeleider vormt de naaste de brug tussen cliënt en jou als behandelaar. Hij kan jouw perspectief versterken op de momenten dat jij niet in de buurt bent, maar ook het perspectief van de cliënt versterken op de momenten dat deze daar zelf niet voldoende toe in staat is. Zijn rol bestaat onder meer uit stimuleren, signaleren en de-escaleren.
Trekken jij en de naaste in zijn rol van co-begeleider op als team, dan zijn jullie in staat om optimale zorg te leveren waarbij professionele en persoonsgebonden zorg gelijk op gaan.
Naasten als verbinder in de wijk
De naaste als mantelzorger
De naaste ondersteunt zijn dierbare in de praktische regelzaken en planning: zaken die de cliënt door zijn aandoening op dat moment niet in staat is om zelf op zich te nemen maar die sterk bijdragen aan een betere kwaliteit van leven. Het gaat om langdurige, onbetaalde zorg die de naaste als vanzelfsprekend levert op basis van de persoonlijke band met zijn dierbare.
De naaste als ogen en oren van de wijk
Een naaste heet niet voor niets naaste: hij staat dichtbij en is vaak de eerste die het ziet als zijn dierbare dreigt terug te vallen. Dat betekent dat hij een ideale rol kan spelen in vroegsignalering en aan de bel kan trekken voor hulp of ondersteuning. Hij kan bovendien ook zelf actie ondernemen om zijn dierbare er weer bovenop te helpen. Voorwaarde is wel dat hij weet bij wie bij terechtkan en weet wat hij moet doen. Daar komt jouw rol als professional om de hoek kijken.
De naaste als opbouwwerker
De naaste kent zijn dierbare door en door: hij kent zijn mooie kanten, maar ook zijn makkes. Hij kan zich in hem verplaatsen, maar weet ook hoe lastig het soms kan zijn om met hem samen te leven. Daarmee kan de naaste een prachtige verbindende rol spelen naar anderen in de wijk. Door in te gaan op vragen of angsten van buurtbewoners. Door ze eenvoudige tips te geven over hoe met hem kunnen omgaan. Door ze te vragen om een seintje te geven als ze zich zorgen maken. Zodat ‘die gevaarlijke gek’ weer iemand wordt van vlees en bloed.
Naasten als bron van zorg
Er is nog een andere reden om je als professional om naasten te bekommeren. Van alle mantelzorgers zijn juist naasten van mensen met psychische problematiek het zwaarst belast. Zakken zij door het ijs, dan heb je er plotseling een patiënt bij!
De naaste als zorgvrager
Een familielid of naaste kan zo verstrikt raken in de rollen van informatiebron, co-begeleider en mantelzorger dat het hem boven het hoofd groeit en hij zelf vastloopt. De balans in het leven is weg, het gevaar van een burn-out en een sociaal isolement enorm. Dat is het punt waarop de naaste zelf zorg nodig heeft en niet langer in staat is de andere rollen allemaal adequaat te vervullen.
De wetenschap over naasten
Samenwerken met naasten
Er is al heel lang overweldigend veel bewijs dat familie en naasten een cruciale rol kunnen spelen in de behandeling. Een paar citaten uit toonaangevende publicaties.
The Lancet (2021) over de bijdrage van naasten:
“We found robust benefits in reducing the risk of relapse for family interventions, family psychoeducation, and cognitive behavioral therapy. These treatments should be the first psychosocial interventions to be considered in the long-term treatment for patients with schizophrenia.”¹
NICE (2015), kwaliteitsstandaard Psychose en schizofrenie:
Quality standards recognise the important role families and carers have in supporting adults with psychosis and schizophrenia. If appropriate, health and social care practitioners should ensure that
family members and carers are involved in the decision-making process about investigations, treatment and care.
Early Interv. Psychiatry (2021), specifiek over de eerste fase:
The duration of untreated psychosis (DUP) is an important prognostic indicator of schizophrenia. We explored the effects of patient personality and family relationships on delayed schizophrenia treatment.
Conclusion: Treatment delay was associated with reduced family cohesion and higher patient conscientiousness, suggesting that the family plays a crucial role in terms of patient access to mental health services when early psychotic symptoms appear.
Ondersteunen van naasten
Ook over de noodzaak om naasten te ondersteunen zijn de nodige onderzoeken verschenen. Met steeds dezelfde conclusie: van alle mantelzorgers behoren en mantelzorgers ggz tot de zwaarst belaste groep. Opnieuw enkele citaten:
SCP/HvA-onderzoek (2012) Bijzondere mantelzorg:
“De gegevens uit de IH’07 bieden de mogelijkheid om de belasting die mantelzorgers van mensen met psychiatrische problematiek ervaren te vergelijken met de belasting die andere mantelzorgers ervaren. Uit tabel 5.8 blijkt dat deze specifieke groep mantelzorgers veel vaker dan andere mantelzorgers ernstig belast is. Zorgen voor een naaste met psychiatrische problematiek is blijkbaar bovengemiddeld zwaar.”
“De uitkomsten van dit onderzoek laten zien dat een belangrijke ontlasting van de mantelzorgers kan worden gerealiseerd door niet alleen het voorzieningenaanbod op de diverse levensterreinen beter op elkaar te laten aansluiten maar ook, misschien wel vooral, de mantelzorgers meer en volwaardiger in de hulpverlening te betrekken. “
SCP-onderzoek (2020) Blijvende bron van zorg
“In 2019 bieden meer mensen hulp aan mensen met psychische of psychosociale problemen dan in 2014. Zo heeft 16% van de hulpvragers te maken met een depressie of een angststoornis; in 2014 was dat 12%. Als in de nabije toekomst meer mensen met psychische problemen thuis blijven wonen en er maar beperkte intramurale capaciteit beschikbaar zal zijn, dan zouden deze mantelzorgers een belangrijke doelgroep voor ondersteuning, geboden vanuit gemeenten en de ambulante ggz, kunnen worden. Deze mantelzorgers lopen namelijk een groot risico op overbelasting, doordat zij vaak helpen omdat er niemand anders beschikbaar is (het netwerk van personen met een psychisch probleem is vaak klein) en de hulpbehoevende vaak alleen door hen geholpen wil worden.”
Meer informatie
- Heleen Schönau, adviseur Ypsilon: (088) 000 21 20
- Margriet Paalvast, adviseur MIND: margriet.paalvast@wijzijnmind.nl
